Kolonizacja wołoska na Górnym Zemplinie

(z dziejów owczarstwa)

W osiedlaniu Karpat Wschodnich na Słowacji (terytorium obecnego Górnego Zemplina) uczestniczyli Wołosi, którzy przybyli tutaj w okresie od XIV do XVII w., głównie z Wołoszczyzny. Z etnicznego punktu widzenia pierwotnie była to ludność rusińsko-rumuńska, w pierwotnych źródłach pisemnych zwana Coloni Valachales lub Valach seu Ruthéni (Wołosi czyli Rusini). Najstarszy dokument o Wołochach na Zemplinie pochodzi z 1347 r. ze wsi Lomné w posiadłości Čičava. Pasli owce, gospodarowali i żyli zgodnie z obyczajami wołoskimi, i nowym prawem wołoskim lub rusińskim, które powstało w północno-wschodnich Węgrzech. Kierowało się nim ponad 130 wsi na Górnym Zemplinie, oraz miasto Snina, które uważano za najbardziej wołoskie miasto Węgier. Ten fakt został odzwierciedlony i w najstarszym herbie tego miasta, w którym jest przedstawiony Wołoch w kożuchu „gubani“, pasący owieczki. Prawo Wołoskie przestało istnieć na Węgrzech w wyniku reformy urbarialnej Marii Teresy w 1767 r.

Wołosi – według narodowości Rusini, których zaliczamy do Słowian Wschodnich. Pierwotnie wszyscy byli wierni prawosławni, później greckokatoliccy. Najstarszy dokument o drewnianej świątyni na Zemplinie pochodzi z 1379 r. ze wsi Radvaň nad Laborcom. Najstarsza wzmianka o zemplińskim prawosławnym duchownym – zwanym „baťko“ z Krasnego Brodu z 1492 r. i jest związana z działalnością grupy zbójnika Fiodora Holowatego z Ruskej Volovej.

Prawo Wołoskie lub Rusińskie to ogół norm prawnych i zwyczajów. Według niego Wołosi byli przez pewien czas (6 – 20 lat) zwolnieni z wszelkiego rodzajów obowiazków poddańskich. Po upływie terminu musieli oddawać ziemianinom co rok np. jagnię, każdą dwudziestą sztukę z stada owiec, ale przynajmniej jedną sztukę, sery, oscypki, bryndzę, skórzane paski, dziesięcinę z miodu, wełniany dywan i gonty.

Wsie z ludnością wołoską zrzeszono w województwa – krainy na czele których byli wojewodowie  wołoscy – tzw. krajnicy. Mieli prawo osądzać Wołochów, rozpatrywać skargi, odpowiadali za wypełnianie obowiązków Wołochów wobec ziemianinom i płacenie podatku królewskiego. Najstarsze dane o wojewodach pochodzą z 1413 r. z okolic wsi Pichne. Inni mieli siedzibę podczas XVI – XVII w. w kilku wioskach dzisiejszego Górnego Zemplina, np. w miejscowościach Bela nad Cirochou, Krásny Brod, Medzilaborce, Ňagov, Slovenská Volova, Udavské, Ulič, Veľkrop, Zbojné oraz Snina, którą uważano za najbardziej wołoskie miasto Węgier.

Na czele wsi wołoskich byli wołoscy dziedziczni wójtowie – zwani również kenézy, których w urbarium oznaczono jak sołtysów.

Hodowla owiec na Górnym Zemplinie w przeszłości koncentrowała się głównie na produkcji mleka i sera (bryndzy). Częściowo do rozmnażania hodowli, szczególnie w okolicach Sniny. Lokalizacje, w których w przeszłości znajdowały się większe szałase, nazywano na Zemplinie „koszarami” lub „koszariskami”. W tym samym czasie przez Górny Zemplin były przepędzane stada owiec z Marmaroszu do Szaryszu w celu ich sprzedaży. W Stakčínie w XVII w. pobierano myto za te stada. Działanie Wołochów na Zemplinie do dzisiaj udowodnione przez górskie łąki powyżej górnej granicy lasów – łąki połonin w Parku Narodowym Połoniny.

W ciągu XVI – XVIII w. Wołosi zaczeli zajmować się zagospodarowaniem ziemi i stopniowo tracili dotychczasowy znak identyfikacyjny – owczarstwo. Hodowlę owiec w większym stopniu przemieszciano do licznych gospodarstw zbudowanych na Górnym Zemplinie. W połowie XIX w. na całym Górnym Zemplinie zarejestrowano prawie 30 000 owiec, w tym w regionie Stakčín 7 047 szt., a 6 214 szt. w regionie Papín. Z folwarków zorientowanych na hodowlę owiec dominowały folwarki Stakčín (1 221 szt.), Udavské (1 201 szt.), Pichne (718 szt.), Klenová (672 szt.), Rovné (646 szt.), Topoľa (611 szt.), Starina (606 szt.), Pčoliné (516 szt.), Papín (490 szt.), Kalná Roztoka (445 szt.), Stakčínska Roztoka (435 szt.) oraz Osadné (419 szt.).

Obecnie hodowla owiec spada, a większe stada owiec utrzymywane we wsiach Dlhé nad Cirochou, Driečna, Krásny Brod, Kochanovce, Myslina, Pakostov, Ruská Kajňa, Snina, Čabalovce oraz Ubľa.

Trembita – owczarska drewniana trąba o stożkowatym kształcie o długości do 5 metrów. Służyła przede wszystkim jako narzędzie sygnalizacyjne pomiędzy szałasami. Do połowy XVIII w. pełniła ona także funkcję społeczno-organizacyjną do informowania Wołochów o ważnych wydarzeniach we wsi. Ostatnia pierwotna trembita na Zemplinie została zachowana we wsi Nová Sedlica. Wystawiona w ekspozycji Słowackiego Muzeum Narodowego – Muzeum Kultury Ukraińskiej w Svidníku.

Napisz do nas komentarz

0 komentarzy:

Dodaj komentarz

Chcesz się przyłączyć do dyskusji?
Feel free to contribute!

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *